|
Spolin Oyunları Denizin Dibine Dalmayı Göze almakJason Hale ile Spolin Atölyesi Üzerine
Tiyatro... Tiyatro Dergisi “Doğaçlamanın büyükannesi” Viola Spolin, 1994’de hayata gözlerini yumduğunda arkasında başta “Improvization for the Theater”(Tiyatro için Doğaçlamalar) olmak üzere tiyatro ve “birey” eğitimine yeni soluklar getiren pek çok başucu kitabı bıraktı. ABD’li sanatçı Jason Hale, Spolin’in tiyatro tarihine etkilerini anlatıyor. |
|
1949’da New Yorker dergisinde çıkan bir yazıya göre, Chicago taşraydı. İkinci şehirdi. Yazar Liebling yazısının merkezle çevre entellektüellerinin arasını açacağını tahmin etmiştir ama yazısına alınıp on yıl sonra kurdukları topluluğa Second City (İkinci Şehir) adını veren Chicagolu genç oyuncuların tiyatro tarihini değiştireceği aklının ucundan geçmemiş olsa gerek. O zamanların ikinci şehri Chicago’da üniversite camiasının akşamları takıldığı bir barda doğan yeni doğaçlama oyun tarzı, Paul Sills’in tiyatro toplulukları Compass’tan (Pusula) Second City’ye eklemlenecek, doğaçlama Chicago sınırlarını aşıp, bütün ABD’ye yayılacak, “Second City”, ikinci şehir Chicago’yu doğaçlama tiyatrosunun kalbinin attığı şehir haline getirecekti.
1959’da gerçekleşen ilk gösterinin ardından, seyirci önerilerinden feyz alan, yarı doğaçlama skeçler öyle ilgi gördü ki, skeç sonlarında ışıkların sönmesi adetinden dolayı “black out” yani “karartma” olarak anılan gösteriler, ABD’de doğaçlamayı yeniden literatüre soktu ve komedinin gelişimini derinden etkiledi. Second City yarattığı oyuncu, yönetmen ve yazar topluluğuyla doğaçlamayı küçük mekanlardan, dev gösteri sahnelerine ve Saturday Night Live’le başlayan bir TV geleneğine taşımayı başardı. Başta Mike Nichols, Elaine May, Frank Galati, Gene Hackman, James Belushi, Penny Marshal, David Mamet olmak üzere pek çok oyuncu, yönetmen ve oyun yazarının başarısının ardında ise onlara doğaçlama tekniklerini öğreten Sills’in annesi Viola Spolin bulunuyordu. |
Neresi?
Spolin’in genç oyuncuları eğitirken sorduğu ilk soru “Neresi?”ydi. Orası, hayali bir mekan, orası, düpedüz boşluktu. Spolin oyunculara boşluğu hayallerinde cisme dönüştürmeyi, birbirleri arasında değiş tokuş etmeyi öğretiyordu. “Mutfakta, tost makinesinin yanındayım, pencereden ağaçlar görünüyor” gibi basit mekanların hayalleriyle başlayan egzersizler, oyunculuk anlayışını kökten değiştirecek, “şu an burada” olmayı öğrenmek, hayalleri gerçek kılmanın anahtarı olacaktı. Yarattığı 200’den fazla oyun ve egzersizle 20. yüzyılda tarihine yeni bir soluk getiren Viola Spolin üzerine, temmuz ayında tiyatro sanatçısı ve eğitmen Seden Edgü Doğan’ın ve Oluşum Drama Enstitüsü’nün davetlisi olarak ülkemizde bir Spolin Atölyesi uygulayan ABD’li sanatçı Jason Hale ile, Viola Spolin’in tiyatroya katkıları üzerine bir söyleşi... |
Viola Spolin çocuklarla çalışırken.
Jason, siz, Spolin adının bir ekole dönüşmesini, doğaçlamayla nerdeyse eş anlamlı hale gelmesini sağlayan oğlu Paul Sills’in öğrencisiydiniz. Viola Spolin’in ve oyunlarının oyunculuğa katkısı nedir?
Viola Spolin’in oyunculuğa en büyük katkısı, yarattığı oyunlarla oyunculuk eğitimine yeni bir boyut katarak, doğaçlamayı Amerikan Tiyatrosu’na kazandırmak oldu. Spolin 1920’lerde henüz Chicago’da hocası Neva Boyd’la çocuklar için çalışırken çeşitli oyunlar geliştirdi ve bu oyunları tiyatro egzersizlerinin bir parçası haline getirdi. Bu oyunların amacı oyuncularda içinde bulundukları anın bilincine varma, farkındalığı artırmak ve spontanlığı açığa çıkarmak....
Viola Spolin ABD'de bir ekol başlattı.
Doğaçlama oyunculuk tarihinin farklı dönemlerinde, farklı kültürlerde yapılageldi. 20. yüzyılda Viola Spolin’in bu tarza nasıl etkileri var?
Spolin’in yirminci yüzyıla katkısı şu şekilde özetlenebilir: Viola, sistemli yaklaşımıyla bir strüktür oluşturdu. Çeşitli egzersizler icad etti. Bunları 1965’te yayınlanan “Improvisation for the Theater” (Tiyatro için Doğaçlama) kitabında yayımlayarak, teorisini anlattı. Spolin’in çalışmaları, toplu yaratıcılığı ortaya çıkarmayı sağlıyor. İnsanların birbirleriyle iletişimini artırmakta çok etkili. Spolin’in yarattığı dokunma egzersizleri sahne ortamını değiştirir nitelikte egzersizler. Spolin’in çalışmaları ABD’de bir ekol başlattı. Ancak, doğaçlama yüzyıllardır var olan bir dal. Spolin’in katkısı, metinlere bağlıkalınarak, geleneksel tiyatronun canlı hale getirilebilmesi.
Bugün ABD’de doğaçlama dendiğinde 1960’ların efsanevi Second City Topluluğu akla geliyor. Spolin çalışmalarını Second City’nin kurucusu oğlu Paul Sills nasıl devraldı?
Spolin yıllar boyu Chicago ve Hollywood’da çocuk oyuncularla çalıştı. Oğlu Paul Sills, Chicago Üniversitesi’ni bitirince Compass (Pusula) adını verdikleri tiyatro topluluğunu birlikte kurdular. Paul Sills, annesinin yarattığı egzersizleri tiyatro skeçlerinde kullanmaya başladı. Compass, ABD’de doğaçlamayı komedi tiyatrosunun vazgeçilmez bir parçası haline getirdi diyebiliriz. Viola Spolin, bu dönemde, bu topluluğa katılan genç profesyonel tiyatrocuları doğrudan doğruya kendisi eğitiyordu. Bu oyuncular arasında, bugünün önemli sanatçıları Mike Nichols, Elaine May, Ed Asner’ı sayabiliriz. Paul’un ikinci durağı1960’larda Chicago’da kurduğu Second City (İkinci Kent) oldu. Kendisi özgün yönetmen olarak çalışırken, yine Spolin’in çalışmalarından ağırlıklı olarak yararlanıyordu. Bugün Second City, tüm dünyada doğaçlama tiyatrosunun doğum yeri olarak anılıyor.
Second City tiyatrocularının başlattığı Saturday Night Live komedi geleneği de Spolin’in çalışmalarından doğdu...
Evet, Second City’nin doğuşu, Spolin’in çalışmalarının yaygın olarak tanınmasını sağladı. Elbette, burada Saturday Night Live’ın etkilerini saymadan geçmek mümkün değil. 1970’lerde Second City’nin Chicago’da ve Kanada’daki üyeleri bu ekolü başlattılar. Spolin literatürü ve uygulamaları onlara yol gösterici oldu. Bundan sonra, Theater Sports, Improv Olympics gibi birçok topluluk ortayaçıktı. Ancak, kanımca komedide kullanımı Spolin’in oyunlarının dramatik oyunculuk eğitimindeki değerini unutturdu. Zaman içinde doğaçlamacı komedyenlerin çoğu Spolin’in ulaşmayı hedeflediği doğaçlama safhasını büyük oranda yitirdiler ve kariyerlerini kendi komedyenlik yetenekleriyle sürdürdüler. Doğaçlamacı komedyenlere saygım sonsuz ama maalesef bugün bu form doğaçlamanın antitezi haline gelmiş durumda.
Spolin’in yirminci yüzyıla katkısı şu şekilde özetlenebilir: Viola, sistemli yaklaşımıyla bir strüktür oluşturdu. Çeşitli egzersizler icad etti. Bunları 1965’te yayınlanan “Improvisation for the Theater” (Tiyatro için Doğaçlama) kitabında yayımlayarak, teorisini anlattı. Spolin’in çalışmaları, toplu yaratıcılığı ortaya çıkarmayı sağlıyor. İnsanların birbirleriyle iletişimini artırmakta çok etkili. Spolin’in yarattığı dokunma egzersizleri sahne ortamını değiştirir nitelikte egzersizler. Spolin’in çalışmaları ABD’de bir ekol başlattı. Ancak, doğaçlama yüzyıllardır var olan bir dal. Spolin’in katkısı, metinlere bağlıkalınarak, geleneksel tiyatronun canlı hale getirilebilmesi.
Bugün ABD’de doğaçlama dendiğinde 1960’ların efsanevi Second City Topluluğu akla geliyor. Spolin çalışmalarını Second City’nin kurucusu oğlu Paul Sills nasıl devraldı?
Spolin yıllar boyu Chicago ve Hollywood’da çocuk oyuncularla çalıştı. Oğlu Paul Sills, Chicago Üniversitesi’ni bitirince Compass (Pusula) adını verdikleri tiyatro topluluğunu birlikte kurdular. Paul Sills, annesinin yarattığı egzersizleri tiyatro skeçlerinde kullanmaya başladı. Compass, ABD’de doğaçlamayı komedi tiyatrosunun vazgeçilmez bir parçası haline getirdi diyebiliriz. Viola Spolin, bu dönemde, bu topluluğa katılan genç profesyonel tiyatrocuları doğrudan doğruya kendisi eğitiyordu. Bu oyuncular arasında, bugünün önemli sanatçıları Mike Nichols, Elaine May, Ed Asner’ı sayabiliriz. Paul’un ikinci durağı1960’larda Chicago’da kurduğu Second City (İkinci Kent) oldu. Kendisi özgün yönetmen olarak çalışırken, yine Spolin’in çalışmalarından ağırlıklı olarak yararlanıyordu. Bugün Second City, tüm dünyada doğaçlama tiyatrosunun doğum yeri olarak anılıyor.
Second City tiyatrocularının başlattığı Saturday Night Live komedi geleneği de Spolin’in çalışmalarından doğdu...
Evet, Second City’nin doğuşu, Spolin’in çalışmalarının yaygın olarak tanınmasını sağladı. Elbette, burada Saturday Night Live’ın etkilerini saymadan geçmek mümkün değil. 1970’lerde Second City’nin Chicago’da ve Kanada’daki üyeleri bu ekolü başlattılar. Spolin literatürü ve uygulamaları onlara yol gösterici oldu. Bundan sonra, Theater Sports, Improv Olympics gibi birçok topluluk ortayaçıktı. Ancak, kanımca komedide kullanımı Spolin’in oyunlarının dramatik oyunculuk eğitimindeki değerini unutturdu. Zaman içinde doğaçlamacı komedyenlerin çoğu Spolin’in ulaşmayı hedeflediği doğaçlama safhasını büyük oranda yitirdiler ve kariyerlerini kendi komedyenlik yetenekleriyle sürdürdüler. Doğaçlamacı komedyenlere saygım sonsuz ama maalesef bugün bu form doğaçlamanın antitezi haline gelmiş durumda.
Paul Sills Spolin oyunlarını oyunculuk eğitimine uyarladı.
Siz Paul Sills’le çalıştınız. Spolin’in oyunlarından oyunculuk eğitiminde
yararlanıyorsunuz. Sizce doğaçlama nasıl tanımlanabilir?
Spolin’e göre, doğaçlama zamanlar içinde şu anda, yerlerden burada olma duygusuna uyum sağlamak, güvenmek ve karşılık verebilmektir. Şu anın ve burada olmanın“dolaysızlığı”ndan geçer. Bir sonra gelenin ne olduğunu bilmek ya düşünmek mümkün değildir.. Bunu kendi kişisel yargılarından ve bir otoritenin
onayını istemekten kurtulan herkes başarabilir. Benim çalışmalarımda gözettiğim de, Spolin’i öğretirken bir denge yaratmak ve Spolin’in çalışmalarını dramatik tiyatro eğitimine uygulanabilecek seviyesinde sunmak.
Spolin’in yöntemi nasıl bir yöntem?
Bu bir yöntem ya da teknik değil. Bir yöntem olduğu sanısına kapılanlar, onu somutlaştırmaya, öğrendiklerine tutunmaya yelteniyor. Spolin’in çalışmalarını bu tanımlarla sınırlamak gereksiz, çünkü tekil bir yaklaşım yok. Spolin’in çalışmaları,sınırları olmayan kişisel yaratıcı ifade ve özgürlük üzerine.
İyi ya da kötü, doğru ya da yanlış barındırmıyor. Dogmatik olmadan felsefi bir tarafı var. Benim konservatuarlarda verdiğim eğitimlerden deneyimim, Spolin’in çalışmalarının öğrencileri okulların kendilerine özgü metodolojilerinden yararlanmaktan alıkoymadığı. Spolin’in çalışmaları
öğrenmeyi destekler nitelikte. Öğrencinin kapasitesini açıyor ve yükseltiyor, içgüdülerini sezgilerini ortaya çıkaracak yaratıcı sürecini destekliyor. Bu çalışmayı reddeden öğretmen ya da yönteme rastlamadım. Öğretmenler öğrencilerinin içgüdülerinin sesini dinlemeyi öğrenerek kendi öğrenme kapasitelerini artırdığı fikrindeler. Hedef bireyliğe giden yolculuğa insanı yönlendirmek.
yararlanıyorsunuz. Sizce doğaçlama nasıl tanımlanabilir?
Spolin’e göre, doğaçlama zamanlar içinde şu anda, yerlerden burada olma duygusuna uyum sağlamak, güvenmek ve karşılık verebilmektir. Şu anın ve burada olmanın“dolaysızlığı”ndan geçer. Bir sonra gelenin ne olduğunu bilmek ya düşünmek mümkün değildir.. Bunu kendi kişisel yargılarından ve bir otoritenin
onayını istemekten kurtulan herkes başarabilir. Benim çalışmalarımda gözettiğim de, Spolin’i öğretirken bir denge yaratmak ve Spolin’in çalışmalarını dramatik tiyatro eğitimine uygulanabilecek seviyesinde sunmak.
Spolin’in yöntemi nasıl bir yöntem?
Bu bir yöntem ya da teknik değil. Bir yöntem olduğu sanısına kapılanlar, onu somutlaştırmaya, öğrendiklerine tutunmaya yelteniyor. Spolin’in çalışmalarını bu tanımlarla sınırlamak gereksiz, çünkü tekil bir yaklaşım yok. Spolin’in çalışmaları,sınırları olmayan kişisel yaratıcı ifade ve özgürlük üzerine.
İyi ya da kötü, doğru ya da yanlış barındırmıyor. Dogmatik olmadan felsefi bir tarafı var. Benim konservatuarlarda verdiğim eğitimlerden deneyimim, Spolin’in çalışmalarının öğrencileri okulların kendilerine özgü metodolojilerinden yararlanmaktan alıkoymadığı. Spolin’in çalışmaları
öğrenmeyi destekler nitelikte. Öğrencinin kapasitesini açıyor ve yükseltiyor, içgüdülerini sezgilerini ortaya çıkaracak yaratıcı sürecini destekliyor. Bu çalışmayı reddeden öğretmen ya da yönteme rastlamadım. Öğretmenler öğrencilerinin içgüdülerinin sesini dinlemeyi öğrenerek kendi öğrenme kapasitelerini artırdığı fikrindeler. Hedef bireyliğe giden yolculuğa insanı yönlendirmek.
Jason Hale Stella Adler Studyo ogrencileriyle.
Spolin’den bugün nasıl yararlanıyorsunuz? Spolin’in çalışmaları günümüzde nasıl bir etki yaratıyor?
Bütün dünyada, oyunculuk eğitimi ve oyunculuğun kendisi zamanla değişti. Bütün Amerikan kültürü ve dünya değişti. Herkes sonuca bakar oldu, süreç önemini yitirdi. Spolin’in sisteminde ise süreç ön planda. Bugün benim oyuncu adayı öğrencilerim için de bu büyük bir mücadele. Ünlü olmak pahasına, zanaatkarlık ikinci plana atılabiliyor. Mesleğin erbabı olmak ikinci plana kayıyor.
Burada problem şu. ABD’de her şeyi silikleştiren bir naturalizm dalgası var. Hollywood filmlerinin ve TV’nin bunda büyük etkisi var. Fakat bu çeşit bir eğitim hayatın daha karmaşık bir yönünü karşılayamıyor. Yunan tragedyalarını, hayatın çeşitli olaylarını, büyük dramları, duygulara dayanarak, sezgileri çalıştırarak canlandırmaya yetmiyor. Viola Spolin’in oyunları ise deneyim yaşatmak üzerine. Size, daha önce olmuş
kişisel düzeyde bir olayı hatırlamak ya da düşünmek değil. Denizin dibine dalmayı göze almak. Şu anı, kapladığın yeri yaşamak. Spolin’in benim en çok sevdiğim cümlesi “bilinmezler bölgesine cesaretle geçmek”. Şu anın, burasının deneyimi eldeki bilgileri bir kenara bırakarak yaşanabilir. Bir oyunun ya da bir rolün provasını yaparken, her an bildiğiniz bazı şeyler vardır, ancak seyirciyle sizin aranızda bir büyü yakalamadan önce, her şey bir an durur, askıya alınır, bir sonraki adımda neler olacağını bilmezsiniz. İşte Spolin’in egzersizleri bu bilinmeyen anlara güvenmeyi sağlayacak bir kası geliştiriyor.
****
Bütün dünyada, oyunculuk eğitimi ve oyunculuğun kendisi zamanla değişti. Bütün Amerikan kültürü ve dünya değişti. Herkes sonuca bakar oldu, süreç önemini yitirdi. Spolin’in sisteminde ise süreç ön planda. Bugün benim oyuncu adayı öğrencilerim için de bu büyük bir mücadele. Ünlü olmak pahasına, zanaatkarlık ikinci plana atılabiliyor. Mesleğin erbabı olmak ikinci plana kayıyor.
Burada problem şu. ABD’de her şeyi silikleştiren bir naturalizm dalgası var. Hollywood filmlerinin ve TV’nin bunda büyük etkisi var. Fakat bu çeşit bir eğitim hayatın daha karmaşık bir yönünü karşılayamıyor. Yunan tragedyalarını, hayatın çeşitli olaylarını, büyük dramları, duygulara dayanarak, sezgileri çalıştırarak canlandırmaya yetmiyor. Viola Spolin’in oyunları ise deneyim yaşatmak üzerine. Size, daha önce olmuş
kişisel düzeyde bir olayı hatırlamak ya da düşünmek değil. Denizin dibine dalmayı göze almak. Şu anı, kapladığın yeri yaşamak. Spolin’in benim en çok sevdiğim cümlesi “bilinmezler bölgesine cesaretle geçmek”. Şu anın, burasının deneyimi eldeki bilgileri bir kenara bırakarak yaşanabilir. Bir oyunun ya da bir rolün provasını yaparken, her an bildiğiniz bazı şeyler vardır, ancak seyirciyle sizin aranızda bir büyü yakalamadan önce, her şey bir an durur, askıya alınır, bir sonraki adımda neler olacağını bilmezsiniz. İşte Spolin’in egzersizleri bu bilinmeyen anlara güvenmeyi sağlayacak bir kası geliştiriyor.
****
Jason Hale kimdir? Jason Hale
Oyuncu, yönetmen, yapımcı ve Viola Spolin oyunculuk eğitmeni olan Jason Hale, 1991 yılından itibaren Viola Spolin'in oğlu Paul Sills'le beraber çalıştı. Ayrıca Viola Spolin'in kız kardeşi Beatrice Lee ile de doğaçlama tekniği üzerine çalışmalar yaptı. Amerika’da isim sahibi pek çok doğaçlama ustasıyla çalışan Hale, Amerika’da New York ve çeşitli kentlerde yerel tiyatro ve okullarda yönetmenlik yaptı. Hale, Paul Sills tarafından desteklenen Spolin çalışmalarını New York’ta New Actors Workshop, Stella Adler Studio of Acting, Screen Actors’ Guild genç oyuncular seminerlerinde, New York University oyunculuk bölümünde yüksek lisans öğrencileri hazırlık derslerinde ve özel atölyelerde yürütüyor. |
Yönetmen Ali Taygun: “Bizde doğaçlama dendiğinde müthiş bir özgürlük anlaşılıyor. Spolin’in önemi oyunculuğa katkısı bir sistem kurması. Spolin, Stanislawki’nin sözünü ettiği “büyülü eğer-olsaydı” kavramının oyuncunun zihninde somutlaşması için bir metod üretmiş. Yaklaşık elli yıldır da bu metod kullanılarak oyuncular, hayallerinde bir gerçek yaratmayıöğreniyorlar. Spolin’in egzersizleri bütün tiyatro eğitiminin başlangıcı olabilecek nitelikte” |
